مسلما مادامی‌که ریه سالمی نداشته باشیم، نمی‌توانیم عملیات تنفس را بدون سوزش، خارش، مکث، سرفه، درد و دیگر اختلالات تجربه کنیم. بدن ما طوری تنظیم شده است که به صورت طبیعی و بدون آگاهی ما، فرایند تنفس را به طور دائمی و بی وقفه انجام می‌دهد. اما این شرایط تنها تا زمانی برقرار است که مشکلی در ریه‌های خود نداشته باشیم.
حساسیت ریه به اختلالاتی اشاره دارد که بر اندام تنفسی ما، یعنی ریه تأثیر می‌گذارند. ما در این مطلب قصد داریم شما را با نارسایی‌ها و حساسیت‌های ریه، عوامل ایجاد کننده، علائم و روش‌های درمان آن آشنا سازیم.
عوامل حساسیت ریه
به طور کلی، ریه‌های شما ممکن است در اثر عوامل گوناگونی دچار حساسیت و مشکل شوند. معمولا در صورت بروز یکی از شرایط زیر، ریه‌ها نیز درگیر شده و فعالیت آنها از روند عادی خارج خواهد شد:
برونشیت شدید
همانطور که می‌دانید سرماخوردگی از طریق ویروس‌های گوناگونی قابل انتقال است. اکثر اوقات در اثر سرماخوردگی، بینی و گلوی‌تان دچار سوزش می‌شود. اما ای کاش همیشه وضع به همین منوال بود. بعضا ممکن است این سوزش تبدیل به سرماخوردگی همراه با درد در قفسه سینه می‌شود که پزشکان عموما آن را برونشیت شدید می‌نامند. در جریان این بیماری، لوله‌های نایژه‌ای فرد (مجاری تنفسی موجود در ریه‌ها) دچار تورم شده و خلط بیشتری تولید می‌کنند. در جریان این نوع حساسیت ریوی، تنفس فرد دچار مشکل و با سرفه‌های شدید و ناراحتی در ناحیه قفسه سینه همراه می‌شود. معمولا برونشیت مزمن بعد از گذشت چند هفته، خود به خود رفع خواهد شد.
آسم
بیماری آسم یا تنگی نفس یک بیماری مزمن و مادام العمر است که عمدتا با تورم مجاری تنفسی و ایجاد خلط در ریه‌ها همراه است. اگر به این بیماری تنفسی دچار هستید، حتما می‌دانید که ریه‌های شما ظرفیت چندانی برای نگهداری هوای تنفسی ندارند. چرا که تورم و خلط عبور و مرور هوا درون ریه‌تان را مختل می‌کند. زمانی که فرد دچار حمله آسم می‌شود، در واقع مجاری تنفسی‌اش دچار تنگی شده و تنفس او با صدای سوت و خس خس همراه خواهد بود.
آلرژی
یکی دیگر از عواملی که می‌تواند ریه فرد را درگیر کند انواع آلرژی است. افراد می‌توانند به محرک‌های مختلفی چون آلاینده‌ها، گرد و غبار، گرده گیاهان، پرز حیوانات و … آلرژی بدهند. اما جالب است بدانید که آلرژی و آسم اغلب مثل دو خواهر دوقلو هستند. یعنی بسیاری از افرادی که به عوامل فوق آلرژی دارند، دچار آسم نیز هستند. و در مقابل، بیشتر بیماران آسمی نیز در مواجهه با این محرک‌ها دچار حملات آسمی می‌شوند.
بیشتر بخوانید: درمان آلرژی
آنافیلاکسی یا شوک آلرژی
این نوع آلرژی جدی‌ترین نوع آلرژی است که تأثیر سوء بر ریه‌های فرد دارد. معمولا شوک آلرژی زمانی روی می‌دهد که فرد در صورت داشتن آلرژی به انواع غذا، نیش حشرات، داروهای خاص و یا لاتکس در معرض چنین محرک‌هایی قرار بگیرد. در چنین شرایطی بدن فرد دچار شوک شده، مجاری تنفسی او دچار تنگی و گرفتگی می‌شوند و گلوی او به قدری بسته و متورم می‌شود که راهی برای رفت و آمد هوا باقی نمی‌ماند. متأسفانه شوک آلرژی یک موقعیت اورژانسی خطرناک است که در بسیاری موارد با خطر مرگ همراه است. در صورت مواجهه با چنین شرایطی حتما با اورژانس تماس بگیرید.
بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
COPD یک واژه کلی برای اشاره به انواع بیماری‌های تنفسی مانند برونشیت مزمن و آمفیزم است. این بیماری بیشتر در افرادی شایع است که به مدت طولانی سیگار می‌کشند. اکثر مبتلایان به بیماری مزمن انسدادی ریه دارای علائم برونشیت مزمن و آمفیزم به طور همزمان هستند. منظور از برونشیت تورم در نای است. آمفیزم زمانی روی می‌دهد که کیسه‌های هوای کوچک موجود در ریه (آلوئولی) تخریب شوند. در چنین شرایطی، هوا درون بافت‌های تخریب شده گیر می‌افتد. در نتیجه، اکسیژن به مقدار کافی وارد جریان خون نمی‌شود.
آنفولانزا
همانطور که می‌دانید آنفولانزا می‌تواند به طرق مختلف باعث ناراحتی و گرفتاری شما شود. از تب و بدن درد گرفته تا سرفه‌های خشک و مکرر، همگی از نشانه‌های آنفولانزا هستند. به علاوه، ویروس به وجود آورنده آنفولانزا می‌تواند سلولهای روپوشه‌ای ریه را عفونی کرده و در بافت‌های ریوی فرد تولید مثل کند. در نتیجه، سلولهای ایمنی فرد بیمار به منظور مبارزه با ویروس، دچار تورم بیشتری می‌شوند. به علاوه، آنفولانزا به طرق دیگر نیز می‌تواند به بدن و به خصوص ریه شما آسیب بزند. چرا که وقتی دچار این بیماری می‌شوید، بدن شما مستعد ابتلا به بیماری‌های دیگری چون ذات الریه نیز خواهد بود.
ذات الریه یا پنومونی
ذات الریه چه به تنهایی و چه به عنوان یکی از عوارض آنفولانزا می‌تواند تهدیدی جدی برای نای و ریه شما محسوب شود. این بیماری که بیشتر دارای ریشه‌های باکتریایی و ویروسی است، باعث می‌شود کیسه‌های هوای بدن‌تان از مایعات یا چرک پر شوند. افراد مبتلا به ذات الریه اکثرا با سرفه‌های خلط دار، تنفس سریع، تنگی نفس و تیر کشیدن در قفسه سینه همراه هستند.
ویروس کرونا یا بیماری کووید 19
این روزها دیگر کسی نیست که اسم ویروس کرونا و بیماری ناشی از آن یعنی کووید 19 را نشنیده باشد. همانطور که می‌دانید، یکی از مهمترین علائم بیماری کووید 19، مشکلات تنفسی، عفونت ریه و سرفه‌های خشک است. نحوه ابتلا به این بیماری بسیار شبیه به آنفولانزا است. ذات الریه یکی از اصلی‌ترین عوارض جانبی این بیماری است. وقتی فردی به کووید 19 مبتلا می‌شود، در واقع کیسه‌های هوای ریه او از مایعات پر می‌شوند. در برخی بیماران، ذات الریه ناشی از کووید 19 به قدری بغرنج و جدی می‌شود که ممکن است به سندروم زجر تنفسی حاد (ARDS) منجر شود. این سندروم یک نوع نارسایی ریه است که در اثر آسیب وارده به بافت‌های ریه به وجود می‌آید. افراد مبتلا به ARDS اکثرا دچار تنگی نفس بوده و ممکن است برای تنفس به دستگاه هواکش مخصوص نیاز داشته باشند.
سل
این بیماری ریوی معمولا زمانی روی می‌دهد که یک نوع باکتری خاص به آلوئولی ریه فرد نفوذ کند. بسیاری از افراد بدون این که بدانند این باکتری را در بدن خود حمل می‌کنند؛ این در حالیست که بسیاری دیگر، با عواقب جبران ناپذیر این بیماری روبرو می‌شوند. در هر دو حالت، بیماری سل ریه‌های فرد بیمار را نشانه رفته و دچار آسیب می‌کند.
فیبروز کیسه‌ای
فیبروز کیسه‌ای یک بیماری ژنتیکی است که یک ژن ناقص باعث آن می‌شود. سلولهای تولید کننده خلط و عرق بدن این بیماران به جای این که باریک و لیز باشند، ضخیم و چسبنده هستند. بروز این شرایط باعث می‌شود مسیر عبور و مرور مواد در بدن، از جمله هوای موجود در ریه مسدود شود. افراد مبتلا به این بیماری اکثرا سرفه‌های خلط دار، خس خس، و عفونت ریه دارند.
سرطان ریه
سرطان ریه ناشی از رشد سلولهای ریه و انباشتگی آنها به صورت یک تومور است. با رشد تومورها، بافت‌های سالم اطراف آنها نیز درگیر و تخریب می‌شوند. وقتی تومور ایجاد شده در ریه فرد بیمار به قدر کافی بزرگ شود، می‌تواند مانع از عبور و مرور هوای درون ریه شده و تنفس را دشوار سازد. البته ممکن است نوع دیگری از سرطان در دیگر نواحی بدن شروع به پیدایش کرده و کم کم به ریه گسترش یابد . به طور مثال، ممکن است ریه فرد در اثر ابتلا به سرطان سینه دچار آسیب‌های جبران ناپذیری شود.
ناراحتی قلبی
مسلما قلب و ریه ارتباط تنگاتنگی با هم دارند. بنابراین زمانی که یکی از این دو دچار آسیب یا نارسایی شود، مستقیما روی دیگری نیز تأثیر خواهد گذاشت. به طور مثال، بعضی از امراض قلبی به فزون تنش ریوی (Pulmonary hypertension) منجر می‌شود. منظور از فزون تنش ریوی نوعی فشار خون بالاست که در سرخرگهای ریه و سمت راست قلب رخ می‌دهد. به مرور زمان، رگ‌های خونی موجود در ریه تنگ شده و در نتیجه، جریان خون مختل می‌شود. در بعضی موارد نیز افرادی که دارای ناراحتی قلبی هستند ممکن است با ورم ریه مواجه شوند. ورم ریه زمانی اتفاق می‌افتد که کیسه‌های هوای موجود در ریه با حجم بالایی از مایعات پر شوند و عمل تنفس برای فرد دشوار گردد.
علائم حساسیت ریه
از مهمترین علائم حساسیت ریه می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
سرفه‌های مزمن
منظور از سرفه مزمن سرفه‌ای است که به مدت یک ماه یا بیشتر طول بکشد. یکی از علائم اولیه و مهم نارسایی‌های ریوی، سرفه مزمن است که اثرات مخربی بر سیستم تنفسی شما خواهد داشت.
تنگی نفس
همه ما بعد از ورزش و فعالیت‌های فیزیکی سنگین دچار تنگی و کمبود نفس موقتی شده‌ایم. اما چنانچه فردی به طور مکرر و پیوسته دچار تنگی نفس شود، باید حتما به پزشک مراجعه کند. چرا که تنگی نفس اغلب به آسم مربوط بوده و آسم می‌تواند احتمال حساسیت ریه شما را افزایش دهد.
خلط مزمن
خلط، تف یا بلغم توسط مجاری تنفسی ما و به عنوان یک مکانیسم دفاعی علیه آلاینده‌ها و عفونت‌ها ایجاد می‌شود. با این حال، چنانچه مشاهده کردید به مدت طولانی (چند ماه) بدن شما به تولید خلط ادامه می‌دهد، دچار حساسیت ریوی شده‌اید.
خس خس سینه
تنفس پر سر و صدا و همراه با خس خس یکی دیگر از شایع‌ترین علائم حساسیت ریه است. در واقع، وقتی حین تنفس صدای غیرعادی از گلوی شما خارج می‌شود به این معناست که مجاری تنفسی‌تان شدیدا تنگ شده و مانعی جلوی عبور و مرور هوای درون ریه را گرفته است.
سرفه همراه با خون
اگر حین سرفه کردن خون بالا می‌آورید، مطمئن باشید که ریه شما نیز در این امر دخیل است. هرگز این نوع سرفه‌ها را دست کم نگیرید و سریعا به فکر درمان باشید.
درد مزمن در قفسه سینه
این نوع درد در ناحیه قفسه سینه معمولا به راحتی قابل توصیف نیست. اما اگر برای یک ماه یا بیشتر درگیر درد سینه شدید- به ویژه حین تنفس یا سرفه- این زنگ خطری است برای این که بدانید ریه شما دچار حساسیت شده است.
روش های درمان خانگی حساسیت ریه
اکنون که با انواع حساسیت ریه و علائم آن آشنا شدید، شاید بخواهید چند روش خانگی برای درمان یا کنترل آنها یاد بگیرید. در ادامه چند مورد از روش‌های خانگی را برای درمان بیماری‌های ریوی خواهید دید:
ترک سیگار
لازم به ذکر نیست که سیگار کشیدن خود یکی از مهمترین محرک‌ها برای بروز انواع حساسیت ریوی به ویژه سندروم مزمن انسدادی ریه یا COPD است. تنباکوی موجود در سیگار مجاری تنفسی ریه ما را دچار اختلال و تورم کرده و مانع از عبور و مرور عادی هوا در این اندام‌ها می‌شوند. بسیاری از افراد سیگاری مبتلا به COPD در صورت عدم ترک سیگار با خطر مرگ روبرو هستند.
بهبود سیستم تهویه منزل
در خانه همه ما مواد و محرک‌هایی وجود دارند که شاید برای افراد عادی تهدیدی محسوب نشوند؛ اما می‌توانند جان افراد مبتلا به بیماری‌های ریوی را تهدید کنند. شما می‌توانید با تعبیه یک سیستم تهویه مناسب و استاندارد در منزل خود از شر آلاینده‌هایی چون دود سیگار، سموم و آفت کش‌ها، گرد و غبار، بزاغ حیوانات، شوینده‌ها، رنگ‌های شیمیایی و .. خلاص شوید. به همین علت توصیه می‌شود حتی الامکان پنجره‌ها را باز کرده، از یک سیستم تهویه استاندارد استفاده کنید. ضمنا، به طور منظم، دستگاه‌های تهویه را پاک کنید، و مرتبا ملحفه‌ها را شستشو کنید.
بیشتر بخوانید: درمان حساسیت فصلی
تمرین تنفس
بیماران مبتلا به COPD یا دیگر اختلالات ریوی می‌توانند با تنفس صحیح، مسیر عبور و مرور هوا را در اندام‌های تنفسی خود باز کرده و دشواری کمتری در تنفس داشته باشند. شما می‌توانید به سه روش زیر، تمرینات تنفسی انجام دهید:
- نفس کشیدن با دهان بسته (دم از طریق بینی و بازدم از طریق دهان بسته)
- نفس کشیدن از دیافراگم: در این روش، شکم فرد حین نفس کشیدن به وضوح دچار انقباض و انبساط می‌شود.
- پرانایاما: این روش یک تمرین تنفس در یوگاست که طی آن، فرد باید روی قسمت‌های خاصی از بدن خود تمرکز کرده و نفس بکشد.
کنترل استرس
استرس و اضطراب یکی از عواملی است که ریسک فشارهای ریوی را افزایش می‌دهد. شما می‌توانید با مدیتیشن، سطح استرس روانی خود را کاهش داده و از تشدید حساسیت ریه خود بکاهید.
تناسب اندام
لاغری بیش از حد، خطر مرگ را در بیماران ریوی افزایش می‌دهد. بیماران ریوی در صورت لاغری زیاد با مشکلاتی چون ضعف عملکرد اندام‌های تنفسی، کم تابی حین ورزش و کاهش ظرفیت ریه همراه هستند.
ورزش و تقویت ماهیچه‌ها: هرچند ورزش کردن برای بسیاری از بیماران ریوی کار دشواری است؛ اما باید به خاطر داشته باشید که عدم ورزش و تحرک کافی نیز می‌تواند اثرات مخربی چون خستگی مفرط ماهیچه‌ها و فرسودگی منجر شود. شما می‌توانید با انجام تمرینات اینتروال و تمرینات مقاومتی، توان خود را در برابر حساسیت‌های ریوی افزایش دهید.
ورزش‌های آبی
چنانچه به ناراحتی‌های ریه مبتلا هستید و توان انجام فعالیت‌های فیزیکی ندارید، می‌توانید ورزش‌های آبی را امتحان کنید. این نوع ورزش‌ها فشار کمتری به بدن وارد کرده و آسان‌تر از دیگر حرکات ورزشی هستند.
مصرف ویتامین دی
کمبود ویتامین دی به افزایش تورم مجاری تنفسی و کاهش توان بدن در پاکسازی باکتری‌ها منجر می‌شود. توصیه می‌شود بیماران ریوی برای حل این مشکل، از مکمل‌های ویتامین دی استفاده کنند.
مصرف کوآنزیم‌های کیوتن و کراتین
این کوآنزیم‌ها مواد شیمیایی طبیعی ای هستند که انرژی لازم برای سلولهای بدن را فراهم می‌کنند.
مصرف روغن‌های گیاه
روغن های گیاهی مانند اوکالیپتوس مزایای زیادی برای بیماران ریوی دارند. به طور مثال:
_ حاوی آنتی اکسیدان و مواد ضد تورم است
_ مجاری تنفسی ریه را باز می‌کند
_ خلط ریه را پاک می‌کند
_ تولید خلط را کاهش می‌دهد